AİLE EĞİTİM REHBERİ İŞİTME ÖZÜRLÜLER

[ied]

Şekil 15. İşaret dili.

1- İşaret Destekli Eğitim Yöntemleri:

a. İşaret Dili

El ile yaratılan ve ulusal veya yerel işaretleri kullanan görsel bir ile­tişim sistemidir (Şekil 15). Konuşma dilinden farklı ve kendi gramer ku­ralları olan bir dildir. İşaret dilini ana dil olarak öğrenen çocuklar, daha sonra konuşma dilini ikinci bir dil, yabancı bir dil olarak algılamakta ve buna bağlı olarak konuşma güçlükleri çekmektedirler.
İşaret dili kullananlar, konuşmayı anlayabilmek için görsel uyaran­ları temel olarak kullanırlar. Bu sebeple, işitme cihazı kullanıyor olsalar da, dikkatlerini işitmeye değil görmeye verdikleri için dinlemeyi öğre­nememektedirler. Bu dezavantaj tüm işaret desteği kullanan ve bu yol­la görsel algı gerektiren sistemler için geçerlidir.

b. Parmak Alfabesi

Alfabedeki her harf karşılığı parmakların değişik pozisyonlar alma­sı ile sözcüklerin ve cümlelerin ifade edilmesidir. Çocuklar yazmayı öğ­reninceye kadar kullanılması çok sınırlı olan bir yöntemdir.

c. Tüm (Total) İletişim

Tüm iletişim, dil ediniminde kullanılmakta olan sözel, işitsel, yazılı ve işarete dayalı tüm yöntemleri kullanmaya dayanan bir eğitim yöntemidir. Bu yöntemi savunanlar, ileri ve çok ileri derecede işitme kaybı olan çocukların görme duyusu ile işaretler, dudak okuma, yazı gibi yöntemler ile desteklenmesi gerektiğini düşünerek, işitme engelli ço­cukların eğitiminde tüm yöntemlerin bir arada kullanılması gerektiğini öne sürmüşlerdir. Çocuğun başarılı olabilmesi için hem anne ve baba­lar, hem de öğretmenler işaret dili eğitimi almalı ve bu becerileri etkili bir şekilde kullanabilmelidir.

2- İşaret Desteksiz İletişim Yöntemleri:

a. Doğal Sözel-İşitsel Yöntem

Bu yöntem ile işitme engelli çocuklar işiten çocuklar gibi ana dille­rini kazanabilir ve işiten çocuklardaki dili kazanma süreçlerini gecik­meli de olsa takip edebilirler. İşitme kaybı olan çocuklar çevrelerinde­ki bireylerle anlamlı etkileşim yolu ile dillerini geliştirebilirler.
Çocuklara sağlanan uygun işitme cihazları çocukların dili belli ölçü­de normal işiten bireyler gibi algılamalarına yardımcı olabiliyorsa, bu çocuklar yavaş da olsa normal işiten bireyler gibi dili kazanabilir. Bu yöntem, konuşma dilini doğrudan kalıplarla öğretmek yerine, doğal yaşantılar içinde işitsel algının geliştirilmesine olanak sağlamaktadır. İşitme cihazı kullanılması bu yöntemde büyük önem taşımaktadır.

b. İşitsel Yöntem

Tek duyu (işitme duyusu) kullanılarak iletişimin öğretildiği yöntem­dir. Doğal işitsel-sözel yöntemde olduğu gibi çocuğun doğal ortamda dili kazanması sağlanır. Bu yöntemde de işitme cihazlarının önemi bü­yüktür. Ancak, farklı olduğu nokta, çocuk ile iletişim sırasında sadece işitme duyusunu geliştirici etkinlikler ve iletişim yöntemlerinin tercih edilmesidir. Bu yöntemde dudak okuma, parmak alfabesi gibi yöntem­ler dinleme becerisinin gelişimini engellediği düşünüldüğü için kullanıl­maz. Çocuk ile iletişimde sadece işitme duyusu kullanılır.

L- İşitme Kayıplı Çocuğun Sosyal Çevresine Uyumu

Çocuğunuz işitme kaybından dolayı, çevresindeki bazı durumlara uyum sağlamakta güçlükler yaşayabilir. Arkadaşları gibi rahat duya madığı ve iletişim kuramadığı için bazı kuralları öğrenemez. Bu durum­lar da, çocuğunuzun bazı problemler yaşamasına yol açabilir. Anne-baba olarak çoğunlukla bu durumların farkında olursunuz ve bu yüz­den çocuklarınıza aşırı ilgi ve koruma sağlamaya çalışabilirsiniz. Sağ­ladığınız bu ilgi ve korumanın aşırı olmamasına özen gösterebilmek si­zin elinizdedir. Çocuğunuzun başarabileceği işlerde bile ona yardımcı olmaya çalışmanız, çocuğunuzun kendisini yetersiz hissetmesine yol açabilir. Bu yetersizlik hissi de, çocuğunuzun size bağımlı hale gelme­sine sebep olur ve kendi başına bir iş yapamayan bir çocuk olabilir.
Çocuğunuzun içinde bulunduğu çevreye uyum sağlayabilmesi için bazı ihtiyaçlarının göz önünde bulundurulması oldukça önemlidir.

Bu ihtiyaçlar 3 başlıkta açıklanabilir:

1. Kişiler Arası İletişim: İşitme engelli bir çocuğun konuşma bece­rilerinin yaş düzeyinin altında olması beklenen bir durumdur. Bu duru­mun sürekli olmaması ya da mevcut konuşma becerilerinin gerileme­mesi için anne-babalara önemli görevler düşmektedir. Çocuğunuzla mümkün olduğunca sık ve olumlu iletişim kurmaya çalışmanız, çocu­ğunuzun hem sizinle, hem de başka yetişkinlerle iletişiminde çok da­ha rahat hissetmesini sağlayacak ve sizleri örnek alarak uygun iletişim becerilerini geliştirmelerine yardımcı olacaktır. Çocuklar 3-6 yaşlar arasında dili çok hızlı bir şekilde kazanırlar. Çocuğunuzla özellikle bu yaşlarda kuracağınız iletişim, onun bir çok kelimeyi kavramasına ola­nak sağlayacaktır. Çocuğunuzun bu kelimeleri söylemiyor olması bil­mediği anlamına gelmez. Sizin onunla vakit geçirirken kullandığınız bir çok kelimeyi hafızasına depoladığını unutmayın. Kendini hazır hissetti­ğinde çocuğunuz öğrenmiş olduğu kelimeleri kullanmaya ve kendini yavaş yavaş ifade etmeye başlayacaktır.

2. Duyusal Yoksunluk: Çocuğunuz çevresel seslerin büyük kıs­mından uzak kalmaktadır. Bu seslerden uzak kalması, ani ve yüksek bir ses duyduğunda normalden fazla korkmasına yol açabilir. Bu kor­ku, onun kendini güvensiz hissetmesine ve size daha bağımlı hale gel­mesine sebep olabilir. Çocuğunuzun belirli çevresel seslere alışkın ol­ması için öncelikle iyi bir dinleme becerisine sahip olması gerekmektedir. Bu şekilde çocuğunuz, kendisini bulunduğu çevreye ait hissede­cektir. Bulunduğu ortamdaki taşıtların, insanların, hayvanların, bazı oyuncak ya da elektrikli ev eşyalarının sesleri vb., çocuğun bulunduğu çevreye alışmasını sağlar. Kendisini o çevrenin bir parçası olarak gö­rür ve daha güvenli hisseder. Bu duygular da çocuğunuzun kişilik ge­lişiminde önemli role sahiptir.

3. Sosyal Tutumlar: Çocuğunuza nasıl davrandığınız, onun gelişi­minde büyük etkiye sahiptir. Çocuğu ile ilgilenmek, onu korumak, ihti­yaçlarını karşılamak bir çok anne-baba için rahatlatıcıdır; ancak öyle durumlar vardır ki, çocuğunuzu olumsuz yönde etkiler. Bu durumlar­dan en önemlisi, çocuğunuzu bir hasta olarak görmemenizdir. Teşhis almasından önce ve teşhis aldıktan sonra, vaktinizin büyük bölümünü hastanede geçiriyor olabilirsiniz. Sürekli kontrol yapılması gerekebilir, testler alınabilir. Unutmamanız gereken en önemli şey, bu sürecin ço­cuğunuzun hasta olduğu anlamına gelmediğidir. Hastane süreci, sa­dece çocuğunuzun uygun eğitim alabilmesi için gerekli bir işlemdir. Çocuğunuz hasta değildir ve bu yüzden ona bir hastaymış gibi aşırı koruyucu ve ilgili yaklaşmamalısınız. Çocuğunuzu aşırı korur, kollar, yapabileceği işleri onun yerine yapar, her an yanında olursanız, çocu­ğunuzun bağımlı, sorumluluk alamayan bireyler olmasına sebep olabi­lirsiniz.

M- İşitme Kayıplı Çocuğun Sosyal Çevresiyle Olan İletişimi

Tüm çocuklar okul döneminden önce, yaşıtlarıyla sınırlı bir etkile­şim içinde bulunurlar. Paylaşımları ağırlıklı olarak oyun şeklinde olmak­tadır. Tam olarak iletişim kurmayı, okul yıllarında öğrenirler. Her çocuk belirli kurallara uymayı öğrenmelidir. Okul dönemine kadar sürdürdü­ğü, nispeten bağımsız davranış özgürlüklerini bir kenara bırakmayı ve sosyal kurallara, toplum gereksinimlerine uygun davranma becerilerini kazanmalıdır. Bu noktada iletişim becerileri önem kazanır. İşitme ka­yıplı çocuğun sosyal çevresine uyumu ve iletişimi ile ilgili yaşadıkları sorunlar ve nedenleri aşağıda açıklanmıştır:

• İşitme engelli çocuklar için iletişim kurmak başlı başına zor bir sü­reçtir. Bu sebeple sözel ifadeleri kullanamadıkları gibi çoğu zaman uygun yüz ifadesi ve mimikleri de kullanmada başarısız olurlar. Ça­baları genelde başarısızlıkla sonuçlanır. Duygularını davranışsal olarak belirtseler bile, sebeplerini açıklayamazlar.

• İletişim kurma çabalarındaki bu güçlükler, işitme engelli çocuklar­da huysuzluk, aksilik nöbetlerine yol açar. Her ne kadar bu tür huy­suzluk nöbetleri tüm çocuklarda görülse de, sıklık ve derece açısın­dan, işitme engelli çocuklarda daha yoğundur. Bu nöbetler, yere yatma, tepinme, tekmeleme, çığlık atma, ağlama ve ısırma gibi davranışlarla kendini gösterebilir.

• İşitme engelli çocuklar ailede, aile bireyleri arasında, özellikle kar­deşleriyle ilişkilerinde yalnız kalabilirler. Anne ve baba koruyucu bir tutum geliştirirken, kardeşler uygun iletişimsel davranışları geliştir-meyebilirler. Anne ve babanın aşırı koruyucu tutumunun sonucun­da, işitme engelli çocukta bağımlılık gelişerek, olumlu benlik kavra­mı engellenir. Bu durum ise işitme engelli çocuğun diğer insanlarla iletişim kurmasını daha da zorlaştırarak toplum tarafından reddedi­len bir birey olarak yetişmesine neden olabilir ve çıkması zor bir kı­sırdöngü içinde kalabilir.

• İletişimsel becerilerinin gelişmesi için, çocukların her şeyden önce, yaşıtlarıyla sosyal bir etkileşim içine girmeleri gerekmektedir. Sos­yal etkileşim çocukta olumlu benlik gelişimini sağlayarak, kendini kabullenme ve başkalarını kabullenme duygularını güçlendirmekte­dir. Sosyal etkileşim, temel sosyal ihtiyaçların doyurulması için ge­reklidir. Güçlü bir sosyal etkileşimde, olumlu benlik gelişiminin ya­nı sıra, bağımsız birey olma, paylaşma, işbirliği gibi toplumsal temel öğeler yerleşir.

• Normal işiten yaşıtları ile fiziksel yakınlık kurma, sosyal kaynaşma için yeterli değildir. İşitme engelli çocukların yaşıtlarına karşı, uygun bir şekilde iletişimi başlatmaya ve devam ettirmeye ihtiyaçları var­dır. Ancak, sosyal iletişim ve etkileşim yeteneklerinden yoksun ol­dukları için konuşmayı başlatma ve devam ettirme, paylaşma ve birlikte oyun oynama gibi becerileri gelişememektedir.

• Dil kapasitesinin düşüklüğü iletişim kurma becerilerini zayışatır. İle­tişim kurmadaki güçlük ise, temel olarak, sosyal becerileri olumsuz etkiler. Bu olumsuzluklar, saldırganlık ve içine kapanıklık gibi dav­ranışlarla ortaya çıkabilmektedir.

• Sosyal uyumun temel bileşenlerinden biri olan sosyal davranışların gelişimi de işitme kaybından olumsuz yönde etkilenir. Bu olumsuz­luk klinik boyutta, davranış problemleri olarak adlandırılır. İşitme engelli bireylerde, normal işiten bireylere göre daha sık oranda dav­ranış bozukluklarına rastlandığını belirtilmektedir.

• İşitme engelinin sosyal etkileri göz önüne alındığında, sosyal uyum düzeyinin daha düşük olmasının temel etkenlerinden birisinin de, bireyin sağlıklı iletişim kuramaması olduğu söylenebilir. İletişim ek­sikliği, işitme engelli bireylerin kendilerini zaman içinde toplumdan izole etmesine sebep olur. Bu izolasyon, bireyin yalnız, utangaç ve içine kapanık olmasına yol açar. Kendilerini sosyal olarak geliştire-mezler ve sosyal yeterlilik düzeyleri de buna bağlı olarak zayıf olur. İletişim becerisinin zayışığı sosyalleşememeyi beraberinde getirir. Bu da, zayıf ya da tam olarak gelişememiş sosyal becerilerin geri kalmasına yol açar.

• Kaygı düzeyinin, bireyin hissettiği olumsuz duygu durumlarıyla bağlantılı olduğu bilinmektedir. Bu durumda, işitme engelli bireyle­rin de, iletişim kuramamaktan ve sosyal alanda yetersiz olmaların­dan kaynaklanan negatif bir duygu durumu içinde oldukları söyle­nebilir. Bu negatif duygu durumu da, kaygı düzeyinin artmasına yol açar.

• İşitme engelli bireylerin iletişim kuramamaları sonucunda, toplum­dan yavaş yavaş koptukları ve içlerine kapandıkları daha önce be­lirtilmişti. İçine kapanıklık, içselleştirme davranışının tanımlaması içine girmektedir. Duygu ve düşüncelerini çevreyle paylaşmama, sosyal çevreden uzak kalma, kendini sosyal aktivitelerden geri çek­me, içine kapanık bir bireyin temel özelliklerini temsil eder. Sosyal çevresiyle iletişim kurması desteklenmeyen işitme engelli bir çocuğun da, zamanla içine kapanması kaçınılmazdır. Kendini sosyal or­tamlardan geri çekecek, iletişim kuramayacak, kendisi istemediği sürece, neler hissettiğini öğrenebilmek mümkün olmayacaktır.

• Davranış bozukluğu olarak adlandırılan içine kapanma, aşırı kaygı gibi davranışlar, çocuğun, diğer çocuklar tarafından tamamen red­dedilmesine yol açmaktadır. İletişim kurabilmede zorluk çeken ço­cuk, çevresi tarafından da uzaklaştırılınca, iyice kendine dönmekte, grup ortamına katıldığı durumlarda ise saldırgan ve öfkeli olmakta­dır.

7- ÖZÜRLÜ BİREY VE SPOR EĞİTİMİ

A- Çocukluk Dönemi Ve Spor

Bugün sporun bir eğitim aracı olarak çocuğun her yönden gelişme­sinde büyük rol oynadığı bilinmektedir. Sportif oyunlara bir ekip üyesi olarak katılma; çocukta yardımlaşma, beraber çalışma, diğer ekip ele­manlarına ve oyun düzenine saygılı olma gibi duyguları geliştirir.
Görme ve işitme engellilerin fiziksel ve sportif aktivitelere ilişkin özel eğitim almadan, özel cihazlar kullanmadan ve bazı etkinliklerde düzen­lemeler yapılmadan sportif organizasyonlara katılması olanaksızdır.

B- Sportif Aktivitelerin Motor Gelişim İçin Önemi

1- Denge

Denge, statik veya dinamik, hareket sırasında vücudun istenen po­zisyonunu sağlayabilme yeteneğidir. Denge bütün hareketlerin temeli­dir.
Görme, dokunma, motor ve işitmenin dengenin korunmasında önemi büyüktür. Yapılan araştırmalarda, altı yaşındaki çocukların göz­leri kapalı iken tek ayak üzerinde dengelerini sağlayamadıklarını, fakat yedi yaşında iken gözleri kapalı dengelerini sağlayabildiklerini göster­miştir. Sonuç olarak, denge yaş ile birlikte gelişmektedir.
Denge, yapılan spor branşına özeldir. Denge yeteneklerinin gelişi­minde sportif etkinliklerin önemli rolü vardır. Yaş grubuna veya çocuğun motor becerilerine uygun farklı etkinlikler kullanılmalı ve tekrarlar yapılmalıdır.

2- Koordinasyon

Koordinasyon, karmaşık hareketlerin üretilmesinde kasların mü­kemmel ve uyumlu işlevleridir. Koordineli davranış, kişinin özel hare­ketleri hızlı ve akıcı bir şekilde yapmasını içerir. Bazı becerileri gerçek­leştirmek el-göz veya el-ayak koordinasyonunu gerektirir. Bazı beceri­lerin gerçekleştirilmesi için ise, tüm vücut koordinasyonuna ihtiyaç vardır.
Vücut denge sisteminden iç kulak ve beyincik sorumludur. İşitme engellilerde işitme kaybının % 90’nı iç kulakta meydana gelen sorun­lardan kaynaklandığı için işitme engelli sporcularda denge problemi ve buna bağlı olarak koordinasyon eksikliği görülmektedir.

Bu problemi işitme engellilerle çalışan antrenör ve beden eğitimi öğretmenleri oyun ve antrenman yöntemlerini kullanarak azaltabilir ve sporcunun uğraş verdiği branşta daha başarılı olmasını sağlayabilir.

C- İşitme Engellilerde Spora Başlama Yaşı

İşitme Engelliler Spor Federasyonu’nda, en küçük yaş kategorisin­deki spor müsabakaları yıldızlarda gerçekleşmektedir. Bu kategoride 10-11 yaşındaki sporcular müsabakalarda mücadele etmektedir.
Ayrıca, işitme engelli ilköğretim okullarında, Milli Eğitim Bakanlığı­nın organize etmiş olduğu, okullar arası müsabakalar düzenlenerek daha alt yaş gruplarındaki işitme engelli çocukların sporla tanışmaları ve diğer illerdeki arkadaşları ile tanışıp daha sosyal bir çevre kazanma­ları sağlanmaktadır.

Aile Eğitim Rehberi

1. Hazırlık grubu 8-12 yaş (1-4 yıl)
2. Çocuklar grubu 13-14 yaş (2 yıl)
3. Yıldızlar grubu 15-16 yaş (2 yıl)
4. Gençler grubu 17-18 yaş (2 yıl)
5. Ümitler grubu 19-20 yaş (2 yıl)
6. Büyükler grubu 21 yaş ve üzeri (spor kariyerinin sonuna kadar)

D- İşitme Engelliler Spor Federasyonu

İşitme Engelliler Spor Federasyonu, Türkiye Engelliler Spor Fede­rasyonlarına (TESF) bağlıdır. 2000 yılında kurulan İşitme Engelliler Spor Federasyonu, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü çatısı altında çalışmalarını sürdürmektedir.

Federasyona bağlı 67 spor kulübü bulunmaktadır. Türkiye genelin­de 405 bayan, 3482 erkek, toplam 3887 sporcu ile faaliyetler sürdürül­mektedir. Her yaştaki sporculara hizmet vermek amacıyla müsabaka­lar Büyükler, Gençler, Ümitler, Yıldızlar fiampiyonaları ile kategorilere ayrılmıştır.

Faaliyet gösterilen spor branşları; Futbol, Basketbol, Voleybol, Hentbol, Masa Tenisi, Satranç, Güreş, Kayak, Yüzme, Atletizm, Bowling, Badminton, Halk Oyunları ve Tenis’dir.

Diğer Özürlü Spor Federasyonlarında ayrı kural ve ekipmanlar ol­masına karşın, İşitme Engelliler Spor Federasyonu’ndaki spor branşla­rında normal sporcular ile aynı kurallar ve saha ölçüleri geçerlidir. Fe­derasyonun tek farkı, kulüplerin uluslararası şampiyonasının olmama­sıdır. Sadece Milli Takımlar düzeyinde Uluslararası fiampiyonalar ya­pılmaktadır.

İşitme Engelliler Spor Federasyonu, Avrupa İşitme Engelliler Spor Organizasyonu (EDSO), Dünya Spor Sağırlar Birliği (CISS) ve İşitme Engelliler Olimpiyat Komitesi (DEAŞYMPICS)’nin bir üyesidir. İşitme Engelliler Olimpiyat Oyunları 4 yılda bir düzenlenmektedir.

8- İŞİTME ENGELLİLERDE BÜYÜME, GELİŞME VE SPORTİF AKTİVİTELERDE YAŞANAN SORUNLAR

A- Büyüme ve Gelişmeye Sosyo-Ekonomik Düzeyin Etkisi:

Büyüme ve gelişmede çocuğun içinde yaşadığı ortamın sağlıklılığı, yaşadığı ev, ailesinin ekonomik durumu, ailenin kültürel ve eğitsel dü­zeyi de önem taşımaktadır.
İşitme engelli ailelerin gelir düzeyinin ve eğitim seviyesinin düşük olması, evliliklerini yaparken kendileri gibi işitme engelli seçim yapma­ları, çocuklarının gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir.

B- Büyüme ve Gelişmeye Psikolojik Durumun Etkisi:

İnsan fizyolojik, sosyolojik ve psikolojik bir sacayağı içinde büyüme ve gelişmesini sürdürür. Güç psikolojik koşullar altında büyüyen ve ge­lişen çocuklarda bu konularda bazı gerilikler saptanmıştır. Özellikle, yetimhanede yetişen çocuklar üzerinde yapılan araştırmalar, psikolojik durumun büyüme ve gelişme üzerindeki etkisini göstermiştir.

Sessiz bir dünya’ya adım atan, acıktığında anne ve babasına sesi­ni duyuramayan, dertlerini ve sorunlarını rahatça ailesiyle paylaşama-yan, mahallesindeki aynı yaş grubundaki arkadaşları ile oyun oynaya-mayan bir çocuğun psikolojisi tartışmasız bozulur.

9- YASAL DÜZENLEMELER

Kaynak